Trong những năm qua, Việt Nam đã có những phát triển kinh tế rất mạnh mẽ và đạt được nhiều thành tựu về đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, như tinh thần Nghị quyết 57/NQ-TW của Bộ Chính trị và thực tiễn ở Việt Nam đã chỉ ra vẫn có rất ít các phát minh, sáng chế và vẫn chưa làm chủ được nhiều công nghệ chiến lược, công nghệ lõi, đặc biệt là chip bán dẫn, trí tuệ nhân tạo… nên chưa tạo ra sức cạnh tranh mạnh mẽ của sản phẩm quốc gia trên thị trường quốc tế. An ninh, an toàn thông tin, bảo vệ dữ liệu còn nhiều thách thức.

Từ gỡ các điểm nghẽn thể chế

Để thực hiện tốt Nghị quyết 57, ưu tiên trước hết là khắc phục những tồn tại yếu kém trong “điểm nghẽn của điểm nghẽn” là thể chế, cơ chế và chính sách để quản lý minh bạch và hiệu quả. Từ đó, tạo cơ sở để sử dụng hiệu quả tất cả nguồn lực phục vụ nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, chuyển đổi số, trọng dụng nhân tài một cách thực chất, hiệu quả, thu hút được nhân tài.

Việc xây dựng, sửa đổi và hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách cần phải đảm bảo sự tham gia của cả cộng đồng khoa học công nghệ (KHCN) và doanh nhân để tận dụng mọi nguồn tri thức. Các thể chế, chính sách tốt, minh bạch phải đảm bảo giảm được tình trạng tham nhũng, lãng phí và sử dụng hiệu quả đầu tư từ ngân sách nhà nước trong đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (ĐMST&CĐS).

Chỉ có các chính sách tốt để đảm bảo sử dụng hợp lý, hiệu quả với thù lao xứng đáng mới có thể tăng sức hấp dẫn của các nghề nghiệp liên quan và thu hút, giữ chân người tài để đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Để tăng tốc độ xây dựng, sửa đổi và hoàn thiện thể chế, chính sách KHCN, ĐMST&CĐS quốc gia, có thể tham khảo các thể chế, chính sách và thực tiễn quản lý của các quốc gia phát triển trong và ngoài khu vực. Đặc biệt, chú trọng học tập kinh nghiệm của các quốc gia và vùng lãnh thổ phát triển có điều kiện văn hóa gần với Việt Nam như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore…

Đến nâng cao chất lượng hạ tầng, nhân lực

Việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài đáp ứng yêu cầu đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là một việc làm lâu dài và cần phải có kế hoạch thực hiện. Đầu tư của Nhà nước cho lĩnh vực này là rất cần thiết nhưng Nhà nước chỉ nên đầu tư tài chính cho một số đối tượng đặc biệt, như đào tạo trên ĐH, đào tạo những nhân tài có hoàn cảnh khó khăn ở bậc ĐH, tổ chức các hội thảo, hội nghị khoa học, tài trợ xuất bản các tạp chí khoa học, thưởng cho các công bố quốc tế, bằng phát minh, sáng chế…

Việc tạo ra một thị trường lao động minh bạch với những cơ hội việc làm tốt thông qua xây dựng các thể chế, chính sách cũng như phát triển hạ tầng cho KHCN, ĐMST&CĐS quốc gia sẽ giúp huy động một nguồn lực rất lớn trong dân để thực hiện nhiệm vụ này. Thị trường lao động minh bạch là cơ chế hiệu quả và bền vững nhất để bố trí nguồn lực lao động và thu hút người tài trong và ngoài nước vào lĩnh vực KHCN, ĐMST&CĐS.

Đầu tư hoàn thiện hạ tầng cho KHCN, ĐMST&CĐS quốc gia là rất cần thiết nhưng cần được thực hiện theo các nhu cầu cần thiết. Vì hạ tầng KHCN, ĐMST&CĐS quốc gia rất đắt tiền, dễ bị lãng phí và nhanh chóng bị lỗi thời nên khi đầu tư phải có kế hoạch sử dụng một cách thật hiệu quả hạ tầng này.

Việc đầu tư chỉ nên được thực hiện khi đã chứng minh được hiệu quả đầu tư. Cần đầu tư hợp lý để nhanh chóng thay đổi cả về cơ chế quản lý cũng như hạ tầng vật chất và kỹ thuật, công nghệ của các trường ĐH và các viện nghiên cứu trọng điểm.