Những “điểm nghẽn” cần tháo gỡ

Theo TS.Vũ Văn Khoa, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cơ khí (Bộ Công Thương), khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đóng vai trò quan trọng, trở thành động lực chính của tăng trưởng kinh tế và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong lĩnh vực công nghiệp.

Vai trò này được khẳng định rõ nét tại Nghị quyết 57-NQ/TW của Trung ương, Nghị quyết 193 của Quốc hội và trong cả các chương trình hành động của Chính phủ.

Trong những năm gần đây nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã từng bước nâng cao năng lực công nghệ, áp dụng các tiến bộ khoa học và sản xuất chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ chiều sâu chiều rộng sang chiều sâu.

Tuy nhiên, quá trình này vẫn còn một số hạn chế, đặc biệt là về các hoạt động nghiên cứu, đổi mới công nghệ vẫn còn phân tán, thiếu liên kết và hiệu quả chưa được như mong muốn.

Nhiều ngành công nghiệp còn phụ thuộc vào công nghệ nhập khẩu, thiếu chủ động trong thiết kế chế tạo, sáng tạo công nghệ lõi. Việc phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài chỉ phù hợp trong đầu tư xây dựng ban đầu do có chi phí hợp lý.

Tuy nhiên, nếu kéo dài việc này sẽ lại gây tốn kém về chi phí, thời gian và hiệu quả sản xuất. Đồng thời, mất đi tính tự chủ trong sản xuất, vận hành của doanh nghiệp. Vấn đề thứ hai là kinh phí cho nghiên cứu khoa học còn hạn chế, dàn trải, công tác xét duyệt vẫn còn phức tạp và kéo dài

Về hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật hiện nay vừa là hàng rào kỹ thuật nhưng cũng vừa là đòn bẩy đổi mới. Đây không chỉ là công cụ quản lý chất lượng, đảm bảo an toàn môi trường mà còn là nền tảng giúp doanh nghiệp tiếp cận thị trường quốc tế và định hướng phát triển công nghiệp trong giai đoạn mới. Tuy nhiên, Việt Nam cũng gặp khó khăn khi triển khai các dự án mới, nhất là đối với các dự án chúng ta chưa có nhiều kinh nghiệm về mặt xây dựng, áp dụng tiêu chuẩn.

“Khi làm các dự án, nếu không có tiêu chuẩn hay quy chuẩn quốc gia thì chúng ta lại hoàn toàn là phải phụ thuộc vào đối tác. Tôi lấy ví dụ chúng ta đang chuẩn bị làm các dự án đường sắt đô thị, đường sắt tốc độ cao trong bối cảnh hệ thống tiêu chuẩn trong lĩnh vực này còn đang còn hạn chế hoặc là chưa phù hợp. Như vậy, chúng ta có thể sẽ lại phải chạy theo các đối tác nhận làm các dự án này.

Lúc này, có thể xảy ra trường hợp mỗi đối tác lại đưa ra những tiêu chuẩn, quy chuẩn riêng khi thực hiện, gây khó khăn cho việc chuẩn bị vật tư cung ứng theo mỗi tiêu chuẩn riêng”, TS.Vũ Văn Khoa nêu thực tế.

Cũng theo TS. Vũ Văn Khoa, quá trình xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật hiện nay đôi khi còn chưa theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ dẫn đến khoảng cách giữa quy định trong tiêu chuẩn và trong thực tiễn. Việc hài hòa giữa các tiêu chuẩn trong nước và tiêu chuẩn quốc tế vẫn còn nhiều thách thức.

Đề xuất lập Quỹ phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo

Về giải pháp thúc đẩy hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn trong lĩnh vực công nghiệp, TS Vũ Văn Khoa cho rằng, cần thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ.

Thứ nhất, về cơ chế chính sách, cần xây dựng khung pháp lý đặc thù cho mô hình liên kết giữa ba nhà là nhà nước, nhà khoa học và doanh nghiệp.

Trong đó, đề nghị Bộ Công Thương với vai trò là chỉ đạo, điều phối đẩy mạnh hợp tác thực chất, hiệu quả trong hoạt động nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ, đổi mới sáng tạo giữa tổ chức khoa học công nghệ với doanh nghiệp; xây dựng và triển khai thí điểm các nhiệm vụ nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất theo cơ chế đặt hàng giao trực tiếp.

Khuyến khích các nhà khoa học tập trung nghiên cứu các bài toán thực tiễn các bài toán lớn gắn với các chương trình kinh tế trọng điểm của quốc gia; khuyến khích doanh nghiệp chủ động đặt hàng nghiên cứu và tham gia vào quá trình tiêu chuẩn hóa kỹ thuật và đầu tư vào R&D.

Đề nghị Bộ Công Thương sớm ban hành quyết định thành lập Quỹ phát triển khoa công nghệ và đổi mới sáng tạo thuộc Bộ phù hợp định hướng phát triển, quản lý ngân sách nhà nước hiện nay.

Đồng thời, hướng dẫn các tổ chức và đơn vị sự nghiệp sử dụng Quỹ phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo của các đơn vị để có thể sử dụng hiệu quả quỹ này cho các hoạt động đổi mới sáng tạo, hoạt động nghiên cứu tiềm năng của các đơn vị.

Thứ hai, là hỗ trợ xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật tiên tiến, ưu tiên xây dựng tiêu chuẩn quốc gia cho công nghệ mới, công nghệ lõi, sản phẩm chủ lực của ngành công nghiệp, đảm bảo dẫn hướng thị trường và thúc đẩy ứng dụng khoa công nghệ tiên tiến; đẩy mạnh xây dựng tiêu chuẩn quốc gia cho các ngành công nghiệp như điện gió ngoài khơi, đường sắt...

Tham gia sâu hơn vào quá trình xây dựng tiêu chuẩn quốc tế để từ đó tạo thuận lợi cho hàng hóa công nghiệp Việt Nam hội nhập thị trường toàn cầu; thiết lập mạng lưới chuyên gia, hội đồng chuyên gia liên ngành gồm đại diện doanh nghiệp, nhà khoa học và cơ quan lý vợ để đề xuất soạn thảo và thẩm định tiêu chuẩn kỹ thuật phù hợp với điều kiện của nền kinh tế Việt Nam.

Thứ ba, phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo ngành công nghiệp, thành lập các trung tâm đổi mới sáng tạo theo ngành và lĩnh vực, thử nghiệm công nghệ lõi; hỗ trợ khởi nghiệp, khuyến khích phát triển doanh nghiệp khoa học công nghệ trong lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo để tạo đột phá về năng suất và chất lượng.

Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI) và Big Data trong sản xuất và quản lý chất lượng, đẩy mạnh truy xuất nguồn gốc và đánh giá tiêu chuẩn tuân thủ.

Thúc đẩy mô hình phòng thí nghiệm dùng chung nền tảng số, chia sẻ dữ liệu nghiên cứu, sản xuất giúp tối ưu nguồn lực và tăng tốc ứng dụng công nghệ; tôn vinh và hỗ trợ các doanh nghiệp khoa công nghệ tiêu biểu để lan tỏa văn hóa đổi mới trong cộng đồng doanh nghiệp.

Thời gian qua, hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trong ngành Công Thương nói chung và lĩnh vực công nghiệp nói riêng đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Nhiều nghiên cứu ứng dụng đã được triển khai, góp phần giải quyết các vấn đề kỹ thuật, nâng cao chất lượng sản phẩm và tối ưu hóa quy trình sản xuất.

Theo Báo Công Thương